تهران- ایرنا- قبل از آنکه فرآیند توسعه و دست آوردهای آن را در جامعه مورد بررسی قرار دهیم، ابتدا باید ویژگی های مقوله «توسعه» را تبیین و تفاوت آن را با عبارت «رشد» که گاهی مترادف با «توسعه» در سطح جامعه معرفی می‌گردد.
محمدرضا محمودیان بیدگلی در ادامه این یادداشت در روزنامه اطلاعات می نویسد: مهمترین ویژگی های رشد و توسعه عبارتند از:
* رشد، عمدتاً تک بعدی بوده ماهیت آماری و اقتصادی داشته و به مثابه یک پروژه عمل می‌کند، در حالی که توسعه دارای شرایطی متوازن و چند بعدی است و ماهیت اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی، سیاسی و اقتصادی دارد و به مثابه یک فرآیند عمل می‌کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
* رشد کمیت‌گرا بوده، در حالی که توسعه کیفیت توأم با کمیت و توازن بین تمام مولفه‌های خود را دنبال می‌کند.
* رشد به افزایش کارایی سیستم متکی است، در حالی که توسعه ضمن توجه به افزایش کارائی به اثر بخشی آن در کل جامعه توجه دارد.
* میزان رشد دارای آستانه بوده و نرخ افزایش آن در کوتاه مدت سریع، در میان مدت کند و در دراز مدت (اگر مقدار آن کاهش نیابد) نرخ آن ثابت می‌ماند، ولی در فرآیند توسعه، درجه توسعه یافتگی در کوتاه مدت کند، در میان مدت سریع و در دراز مدت جهشی بوده و مشابه یک تابع نمائی عمل می‌کند؛ بنابراین درجه توسعه یافتگی فاقد آستانه است.
* رشد عمدتاً با تخریب محیط زیست همراه بوده و پیامدهائی همراه دارد، در حالی که توسعه شاخص‌های زیست محیطی را ارتقاء داده و کیفیت محیط زیست را بهتر می‌کند.
* رشد عمدتاً با ایجاد یا تعمیق شکاف در جامعه همراه است، در حالی که توسعه کاهش یا حذف شکاف در جامعه را موجب می‌شود و این روند، بستر ایجاد عدالت اجتماعی به مفهوم ایجاد فرصت یکسان بین آحاد جامعه برای امکان دسترسی به شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را فراهم می‌کند.
* پروژه رشد نیازمند سرمایه مادی یا سخت افزاری (نیروی کار، مواد، تجهیزات و ماشین‌آلات، تکنولوژی) است در حالی که فرآیند توسعه نیازمند سرمایه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است که اولویت اول آن نرم‌افزاری (سرمایه اجتماعی) و اولویت دوم آن سخت‌افزاری (سرمایه مادی) است.
* پیروان اندیشه رشد، نیازمند جامعه ای مصرف‌گرا و تعداد معدودی انسان‌های عملگرا هستند، در حالی که صاحبان اندیشه توسعه معتقد به جامعه‌ای مولد، پویا، کارآفرین و توسعه گرا هستند.
با توجه به توصیف ویژگی‌های توسعه، برنامه‌های توسعه کشور به شرح زیر بیان می‌شود:
سابقه برنامه‌ریزی در کشور از سال 1327 آغاز شد که عمدتاً تحت نام برنامه عمرانی نامگذاری شده بود. قبل از انقلاب اسلامی در سال 1357 شش برنامه عمرانی در کشور تدوین شد که برنامه اول تا پنجم آن اجرا و برنامه ششم که زمان اجرای آن مربوط به سال‌های 61ـ1357 بود به دلیل وقوع انقلاب نادیده گرفته شد.
باید توجه کرد که در این سنوات با توجه به عدم شکوفایی ادبیات توسعه، عمده برنامه‌های توسعه در سطح اکثر کشورهای جهان ماهیت عمرانی داشت و بیشتر معطوف به رشد اقتصادی بود.
از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 تاکنون را می‌توان به شش دوره تقسیم کرد که عبارتند از:
1ـ دوره تغییر و تحول و استقرار نظام جمهوری اسلامی (بهمن 1357 تا مهر 1360)
در این دوره ابتدا دولت موقت در بهمن 1357 تشکیل، که پس از تصرف سفارت آمریکا در آبان 1358 مستعفی شد. در دوره دولت موقت، به منظور عمران و آبادی روستاها و همچنین رشد محصولات کشاورزی فرمان جهاد سازندگی صادر و در خرداد 1358 سازمان اجرائی جهاد کشاورزی تشکیل شد.
بعد از استعفای دولت موقت، در کمتر از دو سال سه کابینه در کشور تشکیل شد. همچنین در اواخر این دوره جنگ تحمیلی عراق درآخر شهریور1359 آغاز شد. در این دوره با توجه به شرایط کشور، امکان هرگونه برنامه‌ریزی میان مدت، میسر نبود و معمولاً امور مملکت به صورت مقطعی و موضعی پیش می‌رفت.
2ـ دوره جنگ تحمیلی (مهر 1360 تا مرداد 1368)
مهمترین شاخصه این دوران نگاه عدالت محور در اداره امور کشور بوده و علیرغم مشکلات فراوان در کشور، اولین برنامه در سال 1361 با نام برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی با نگاه عدالت محور برای سال‌های 1366ـ1362 تهیه و پس از تایید شورای اقتصاد و تصویب هیات وزیران در تیر1362 به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد این برنامه در مجلس شورای اسلامی متوقف شد و به تصویب نرسید که بعدها به عنوان برنامه صفر معروف شد.
این برنامه اولین برنامه‌ای بود که ضمن محتوای قوی و با دید توسعه‌گرا توسط کارشناسان داخلی و بدون همکاری کارشناسان خارجی تهیه و تدوین شده بود.
پس از عدم تصویب و اجرائی نشدن این برنامه و با توجه به شرایط بحرانی ناشی از جنگ تحمیلی، مشکلات داخلی و محدودیت‌های مالی کشور، تهیه و تصویب برنامه‌های توسعه تا سال 1368 متوقف ماند و بدین‌ترتیب از سال 1357 تا سال 1368 هیچگونه برنامه توسعه‌ای در کشور تصویب نشد، در حالی که اگر کشور با این مشکلات مواجه نبود و برنامه موسوم به صفر تصویب و اجرا می‌شد، قطعاً برنامه بعدی هم در ادامه همین برنامه با اهداف توسعه‌ای تدوین و اجرا می‌گشت که در این شرایط، وضعیت فعلی کشور از دیدگاه توسعه‌ای مناسب‌تر می‌بود.
3ـ دوره سازندگی (مرداد 1368 تا مرداد1374)
دوره سازندگی پس از خاتمه جنگ که بخش عظیمی از زیر بناهای کشور نابود شده بود، آغاز شد. در این دوره دو برنامه توسعه تهیه، تصویب و اجرا شد. برنامه اول از سال 1368 تا 1372 و برنامه دوم از 1374 تا 1378 عمدتاً ماهیت عمرانی داشتند.
4ـ دوره اصلاحات (مرداد1376 تا مرداد 1384)
در دوره اصلاحات پس از تکمیل برنامه دوم، برنامه‌های سوم (1383ـ1379) و چهارم (1388ـ1384) توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تهیه و به مورد اجرا گذاشته شد. علاوه بر این دو برنامه که با توجه به سنوات اجرائی آن به برنامه میان مدت شناخته می‌شود. افق دراز مدت هم مدنظر مسئولین بود که در این راستا سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق1404 تهیه شد که به تائید بالاترین مقام کشور هم رسید.
در دوران اصلاحات علاوه بر تکمیل برنامه دوم، برنامه سوم هم که یکی از شاخص ترین برنامه های توسعه کشور تاکنون است مورد اجرا قرار گرفت. آغاز عملیات اجرائی برنامه چهارم مصادف بود با خاتمه دوره اصلاحات.
5ـ دوره مهرورزی (مرداد 1384 تا مرداد1392)
آغاز این دوره با شروع برنامه چهارم همراه بود. این برنامه علیرغم آنکه از نظر محتوا قوی و با نگاه توسعه‌گرا تهیه و تصویب شده بود بنا به دلایلی مورد حمایت دولت وقت قرار نگرفت، ولی علیرغم عدم حمایت، کما بیش به مسیر خود ادامه داد. برنامه پنجم در این دوره با دو سال تاخیر تهیه و زمان اجرای آن 1390 تا 1394 بود. از لحاظ برنامه‌ریزی مهمترین دستاورد این دوره انحلال سازمان برنامه و بودجه بود که وظیفه آن علاوه بر برنامه‌ریزی برای کشور، نظارت و کنترل بودجه را هم بر عهده داشت.
6ـ دوره تدبیر و امید (مرداد1392تاکنون)
این دوره از مرداد 1392 آغاز شده و تاکنون ادامه دارد در این دوره برنامه ششم که زمان اجرای آن 1396 تا 1400است، تهیه و جهت تصویب به مجلس ارائه شد.
به طوری که ملاحظه می‌شود در طول نزدیک به چهل سال گذشته چندین برنامه5ساله تحت عنوان برنامه توسعه در کشور تهیه، تصویب و بعضاً به مورد اجرا گذاشته است. اصولاً دستاوردهای این برنامه‌ها باید حامل بهبود شاخص‌هائی از توسعه از قبیل ایجاد فرصت یکسان برای دسترسی و بهره‌برداری از تنعمات مادی و معنوی برای همه مردم، رفع یا کاهش شکاف‌های جامعه (نظیر شکاف طبقاتی، شکاف بین نسلی، شکاف جنسیتی، شکاف قومی یا منطقه‌ای)، کاهش فقر و بیکاری، کاهش جرم و جنایت، اختلاس و... در نهایت ایجاد رفاه نسبی برای جامعه باشد.
اگر چه در بین مجموعه برنامه‌های بعد از انقلاب، اهداف برنامه سوم و چهارم همسوئی بیشتری با امر توسعه داشت ولی در حال حاضر بررسی شرایط عمومی کشور موید بهبود شاخص‌های ذکر شده نیست، لذا به منظور رفع موانع توسعه و جهت دهی برنامه‌های آینده به سوی توسعه باید دیدگاه‌های حاکم بر عملکرد گذشته مورد سنجش قرار گیرد.
دسترسی و تحقق اهداف توسعه به ترتیب اولویت، نیازمند سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی و مادی است که در طول دوران گذشته به اولویت اول آن یعنی سرمایه اجتماعی نه تنها بی‌توجه بوده‌ایم بلکه در تضعیف آن هم نقش داشته‌ایم.
سرمایه اجتماعی یک نظام حکومتی توسعه‌گرا بر دو اصل مهم. اعتماد حکومت به فرهیختگان، دانشگاهیان مستقل، نهادهای اجتماعی اعم از انجمن‌های تخصصی و غیرتخصصی و اثرگذاری آنها در مدیریت کلان کشور و اعتماد عمومی مردم به حکومت استوار است که تحقق این اصول به عوامل مختلفی مانند: شفافیت در نظام اطلاع‌رسانی، ایجاد ساختار نظام آموزشی توسعه گرا، ساختار نظام بهداشت و درمان مناسب، شفافیت در رویه قضایی، گسترش نهادهای مردمی و مشارکت پذیری مردم در امر هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی، تهیه طرح و برنامه و اجرای امور، قانون‌مداری، برگزاری انتخابات آزاد سالم و دموکراتیک و ایجاد زمینه‌های تقویت اخلاق حرفه‌ای بستگی دارد.
بی‌توجهی حکومت به امور فوق بی‌اعتمادی در جامعه را که یکی از مهمترین پارامترهای سرمایه ملی است موجب شده و در نتیجه دستیابی به امر توسعه در کشور میسر نخواهد شد.
*منبع: روزنامه اطلاعات؛1396،8،4
**گروه اطلاع رسانی**9117**9131**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
منبع: ایرنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۲۶۰۱۶۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
۵۰ پروژه جدید برای ایجاد ارزش افزوده به ارزش ۲۵ میلیارد دلار در دستورکار وزارت نفت است/ برنامه‌ریزی برای تبدیل متانول به بنزین
وزیر نفت از بهره‌برداری ۷۹ پروژه نیمه‌تمام به ارزش ۱۶ میلیارد دلار خبر داد و گفت: ۵۰ پروژه جدید همسو با ارزش افزوده به ارزش ۲۵ میلیارد دلار نیز در دستور کار داریم.
به گزارش خبرنگار شانا، جواد اوجی امروز (سه‌شنبه، ۱۱ اردیبهشت) در حاشیه آیین امضای تفاهم‌نامه‌های مطالعه طرح‌های توسعه ۱۶ میدان گازی با هلدینگ‌ها، شرکت‌های پتروشیمی و اکتشاف و تولید ایرانی در جمع خبرنگاران بیان کرد: استفاده از ظرفیت هلدینگ‌ها و شرکت‌های بزرگ صنایع پتروشیمی در توسعه میدان‌های گازی اهمیت بسیاری دارد. امروز برای توسعه نزدیک به ۱۶ مخزن گازی با شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی کشور تفاهم‌نامه امضا شد که به‌سمت قرارداد و اجرایی‌شدن می‌رود.
وی افزود: شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی با کمک شرکت‌های اکتشاف و تولید در توسعه میدان‌های گازی ۶ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند و با توسعه این میدان‌ها، در دو، سه سال آینده بیش از ۱۲۷ میلیون مترمکعب گاز به تولید گاز کشور افزوده می‌شود که هم تأمین‌کننده خوراک پتروشیمی‌ها خواهد بود و هم به فرایند توسعه میدان‌های گازی کشور کمک می‌کند.
وزیر نفت تصریح کرد: سابقه نداشته است شرکت‌های پتروشیمی در زمینه توسعه میدان‌ها ورود کنند. در نمایشگاهی که در حسینیه امام خمینی (ره) با حضور رهبر معظم انقلاب برگزار شد، ایشان تأکید کردند که از ظرفیت هلدینگ‌ها و شرکت‌های بزرگ استفاده کنید که امروز الحمدالله این اتفاق مبارک رقم خورد.
اوجی با بیان اینکه پارسال قراردادهای سازنده‌ای با شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی در زمینه جمع‌آوری گازهای مشعل داشتیم، گفت: بخشی از این‌ها به بهره‌برداری رسیده است. همچنین در خصوص تولید بنزین در مجتمع‌های پتروشیمی، به‌ویژه پتروشیمی‌هایی که متانول تولید می‌کنند، با شرکت‌های ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و صنایع پتروشیمی برنامه‌ریزی‌هایی شده است.
وی افزود: ان‌شاءالله بخشی از تولید متانول کشور به‌سمت تولید بنزین و ارزش افزوده سوق داده می‌شود. امروز بسیاری از کشورها از خوراک متانول به تولید بنزین دست یافته‌اند که ما دانش فنی و توانمندی تولید آن را داریم؛ بنابراین در بعضی پتروشیمی‌ها که سهام‌داران آنها تمایل داشتند، با همکاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی این اتفاق مطلوب رقم خواهد خورد و ما بخشی از ظرفیت تولید متانول را به تولید بنزین سوق خواهیم داد که اعداد و ارقام آن را در مصاحبه‌های بعدی اعلام خواهم کرد.
وزیر نفت ادامه داد: با توجه به افت قیمتی که طی چند سال گذشته در بحث محصولات تولید متانول داشته‌ایم و از طرفی برای جبران ناترازی بنزین، می‌توانیم از بنزینی که از خوراک متانول تولید می‌شود استفاده کنیم. این موضوع در کشور چین هم اتفاق افتاده است.
اوجی از بهره‌برداری ۷۹ پروژه نیمه‌تمام به ارزش ۱۶ میلیارد دلار خبر داد و گفت: ۵۰ پروژه جدید همسو با ارزش افزوده به ارزش ۲۵ میلیارد دلار را نیز در دستور کار داریم. از این پروژه‌ها و پروژه‌هایی که تکمیل می‌شوند یا نیمه‌تمام هستند، روزانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه به تولید نفت ما اضافه می‌شود. همچنین روزانه ۳۵ میلیون مترمکعب به تولید گاز و بیش از روزانه ۵۰ هزار بشکه به ظرفیت پالایشی کشور اضافه خواهد شد.
وی با بیان اینکه وزارت نفت در آغاز سال نو به اجرای پروژه‌های کلان با استفاده از منابع داخلی توجه نشان داده و بالاترین وزارتخانه و دستگاه در کشور در موضوع جذب سرمایه خارجی وزارت نفت بوده است، گفت: در توسعه میدان‌ها نشان دادیم که معطل شرکت‌های خارجی نیستیم و با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در دو سال اخیر، نگاه درستی برای توانمندی بخش داخلی ایجاد شده است.
وزیر نفت تصریح کرد: امروز اتفاق مطلوب با فعالان بخش خصوصی که عمده سهام‌دارانِ این پتروشیمی‌ها و هلدینگ‌ها هستند رقم خورد، البته سهام‌داران آنها مردم هستند و بیش از ۵۰ میلیون نفر در صنایع پتروشیمی و مجتمع‌های بزرگ پتروشیمی سهم دارند.
به بهانه تقابل بایرن مونیخ و رئال مادرید؛ گل های کریستیانو رونالدو در آلیانز آرنا / فیلم